köşe yazısı ilhan kurt S U S A M B E L L İ

S U S A M B E L L İ

Bu yazımın yazılış nedeni bir meraktan kaynaklanmaktadır. Bir’de bir zamanlar kendinden uzunca bir süre söz ettirten bu değerli ustaya SUSAMBELİ demişlerdir. Aslen Rodoslu olup 1910 doğumlu Ölümü’de 26.05.1970 dir. Adı Mustafa Kendigelen iken Kim? neden? Ne zaman? SUSAMBELLİ demiştir’i araştırıp okurlarımla paylaşmak istedim. 1962 li yıllarda Ben henüz 14-15 yaşlarına geldiğimde arkadaşlarımın nerede ise tamamı tamirci çırağıydı Arnavut Yılmaz Zorlu, Arap Tekin Güner, Cüklena Nevzat Paksoy, Tavuk Nadir Çavuşoğlu, Taşkelle Osman, Naci Uysal ( Nadi usta). Patronları ,Ustaları Sarı Mehmet Gülen , İbrahim Şenel . Usta Başı Emin Türkmen, Yücel Karaören. Kalfalarıda Güven Pitpit’ti. Arkadaşlarımdan duyardım, Kara gedikte bulunan Fransız maden ocaklarında, SUSAMBELLİ diye bir ustanın gerektiğinde kamyon motoru bile yapabilecek kapasitede bir usta olduğunu iddia ederek söylerlerdi. Arkadaşlarım bu değerli ustayı aralarında yaptıkları sohbetlerde dinlerdim hep. Bu gün susam bellinin çocukları nerede ise 70-75- 80 yaşlarına gelmişlerdir. Çoluk çocuk Torun sahibi olmuşlardır. Bakalım kim neden Susambelli  demiştiri, bu değerli ustayı bir anı olarak hatırlatmak istedim.

BEŞKAZA’mızın kuzeyinde bulunan sıra dağlara batı  Toroslar denir. Seydikemerden başlayıp Köyceğizin  Kara Böğürtlen Kara İsmailler maden ocaklarına kadar olan bu bölgeler’de Muğlanın en zengin maden cevherleri vardır. Bu bölge Muğlamızın yeraltı maden zenginlikleri bakımından en zengin bölgesidir. Yapılan araştırmalara göre bu bölgede bulunan madenlerin en başında krom madeni gelmektedir, demir, bakır, manganez, zımpara madenleri’de bulunmaktadır. Bu  sebeple de adı geçen bölgede  çok miktarda  Krom Madeni, Manganez Madeni,  ocakları vardır. Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde Fransızlar , Almanlar düşünüp  taşınmışlar, bu Türkler bir gün uyanırlar, ne olur ne olmaz diyerek, bu Türkler uyanmadan bir an önce bu krom, Manganez  madenlerini çıkartıp Fransa’ya, İngiltereye, Almanyaya götürüp, Fransa’nın, İngilterenin Almanyanın kalkınmasını, sanaiileşmesini, gerçekleştirelim diyerek gece gündüz durup dinlenmeden 1835-1970 li yıllara kadar üç  vardiya durmadan çalışarak hatta tiren yolları yaparak,  lokomotifler, tiren  vagonlar, rayları  döşeyerek SUSAMBELİ ve yürek maden ocaklarında  çok yoğun bir çalışma  temposuyla  ocaklardan çıkarılan krom madenlerini alıp vagonlara yükleyip BEŞKAZA mızın Çalış burnun’da bulunan Şattan yüklenerek uzun yıllar Fıransa’ya, İngiltereye, Almanyaya taşıya taşıya bitirememişler. Batı Torosların güney batısı  Akdeniz iç Anadolu bölgelesine göre taşıma bu bölgelerden hem çok kolaydır. Hemde daha  ekonomiktir. Göcek  civarından çıkartılan krom madeni Göcek limanından gemilere yüklenir . Kargı,Yanıklar, Çenger, Susambeli, Sahil Koru Köyü,Üzümlü, Eldelek, Karaculha  krom maden ocaklarından çıkartılan Madenler  Çalış Burnu Şattan Küçük tonajlı gemilerle, Büyük tonajlı gemilerlen, İkinci Karagözlerde şu an hala burada görev yapmakta olan Jandarma  karakolunun bulunduğu yer çok derin olduğu için büyük tonajlı gemiler 2. Karagözlerden yüklenir. Fransız şirketinin Muhasebebesi’de bu  Jandarma binasıdır . Karagözlerden Fransa’ya , İngiltereye , Almanyaya büyük tonajlı gemiler aracılığıyla yıllarca buradan yüklenip ihraç edilir. Krom Madeninin çok ince olanlarıda Karagedik maden arıtma tehsislerinde yıkanıp ayrıştırıp  Çalış Burnundan  Şattan gemilere yükleyip Fransaya, İngiltereye, Almanyaya ihraç edilir. Göcekteki Maden şirketini  önceleri Almanlar işletiyordu , Almanlar Birinci dünya savaşında teleferik kurarak Çöğmen, Gökçeovacık, Karacaörenden teleferikle göceğe indirilip gemilerle Almanyaya bu şekilde yollanır sonra bu ocakların işletmesi İsveç şirketine deviredilir, sonrada türk maden şirketine,1970 li yıllarda Etibanka devir edilir. Yürek, Susambeli,Sahil Koru ocakları, Karagedik Maden yıkama arıtma fabrikasının Makine ekipmanları,  kompresörlerin ,  makine  aksamının bakım  sorumlusu  Mustafa  Kendigelen’dir.  Kendigelen çok başarılı bir usta olmanın yanında iyi derece Rumca İtalyanca bilmektedir.

Bir gün ( SUSAMBELİNDE ) bulunan Krom madeni  ocağında iki  kompresörün  ikisi birden arıza  yapar.  Bu  kompresörlerin  bir tanesi  ocağa temiz hava  basıp ocak içerisinde  çalışan işcilere temiz hava  vererek ayrıca ocaklarda biriken zehirli grizu gazını dışarıya pompalar. Grizu gazı krom, manganez, gibi toprak altında galeriler açılarak, kurulan ocaklarda az’da olsa rastlanır . Bu gaz ocakta biriktirilmeden  ocaktan dışarıya  atılması gerekir, yoksa çalışanlar her an ölümle karşı karşıya kalmış demektir .

Bu kompresörün kısaca görevi ocak içersindeki metan,grizu gazını dışarıya atıp  ocağa temiz hava vermektir. Bir’de bu kompresörlerin bastığı  hava  ile (kompresör tabancaları) çalıştırılır  bu kompresör tabancası ile kayaları , krom madenlerini parçalanıp  vagonlara yüklenip taşıma kolaylığı sağlar.

Diğer  kompresör’de  ocakta biriken  suları  ocaktan dışarıya  pompalayarak  tahliye  etmek içindir. SUSAMBELİN’de ocakta bulunan  kompresörde’ki meydana  gelen arıza ve göçük haberi acele  olarak Mustafa Kendigelen’e  ulaştırılır.  O da  acilen  altında bulunan  bir  jeep  ile  Maden ocağına gelip bakarki  ocakta  göçük olmuş ,ocak içersinde  işciler mahsur  kalmışlar. Kompresörlerde  ocak  girişindedir , su içersinde kalmış bir vaziyette’dir.  Mustafa Kendi Gelen ne yapıp ,yapar  bu Kompresörlerin çalışmasını  sağlar, ocak içerde mahsur kalan işcileri  sabaha kadar verilen çaba ve mücadele ile kurtarılır.  Fransız madeni işletme  sorumluları şefi ve müdürleri Mustafa Kendi gelenin yaptığı bu kahramanca, Fedakarca tavrından ötürü içerde mahsur kalan işcileri kurtardığı,  kendini tehlikeye attığı için ,bu  ustaya , bu  sebepten  ötürü , asıl adı  Mustafa kendi gelen olsada , bu değerli ustaya  bundan sonra  sana SUSAMBELİNDE bulunan bu ocağın adını vereceğiz, sana bundan sonra SUSAMBELLİ diyeceğiz artık derler . Böylelikle  bu günden sonra   Mustafa  Kendigelene  SUSAMBELLİ  diye hitap ederler. Bir  süre sonrada Mustafa Kendigelen adı çok geride kalır, hatta unutulur. Bu ustaya herkez (SUSAMBELLİ)  olarak tanıyıp  bilirler. Çocuklarına da Susambellinin çocukları derler.  Bir başka söylentide Düğün dernek olur, Bayram Seyran olur,  Mutafa Kendigelen’in Eşi çocukları ile hep yalnız gider . Mustafa Kendigelen nerde diye sorduklarında’da hep SUSAMBELİNDE diye cevap verilince bu sebepten ötürü SUSAMBELLİ denildiği’de söylenir. İşine olan düşkünlüğü nedeniyle  Mutafa KendiGeleni Kim Sorsa nerede diye sorulunca SUSAMBELİNDE dedikleri için SUSAMBELLİ demişler. BEŞKAZAYA ilk kamyonu Fransızlar getirmiştir Rodos’ta İtalyan işgali sırasında şoförlük ,tamircilik öğrenen geçler bu kamyonlarda şoförlük  tamircilik yaparlar.

1930-40  yıllarında yeni bir iki kamyon BEŞKAZAMIZA  gelmiş yeni yeni tıraktör’ler  ithal  edilip tarımda makineleşme’de yeni  başlamış Rodos adasından İtalyan Mühendis ve ustaların yanında yetişmiş bağzı ustalar Şoförler mübadele 1919-1924 yılları arasında BEŞKAZAMIZA gelmişler bu tamirci sanatkarlardan sadece  bir kaçını da yazmada geçmemek gerekir. Rodoslu Sabri  usta  Zaptin  Mehmet,Rodoslu Mehmet Gülen (Sarı Mehmet) ,RodosluTornacı Feti , Rodoslu Mustafa Kendigelen (SUSAMBELLİ) şu an Fethiyemiz’in ne kadar ünlü tamirci  ustası varsa  hepsi bu  Rodos’tan gelen ustaların yanında yetişmişler’dir. SUSAMBELLİNİN oğlu Ercan da babam bozulan arabaları ne yapıp yapar kendi yöntemleri ile kendi yaptığı parçalarla arabayı  çalıştırırdı bir defasında bizim kamyon  sık sık conta yakıyordu babam silindir kapağını söktü kendisi bakırdan conta  yaparak kamyonu çalıştırdı der . Benimde söylemem gereken anılarım var. Dedem Hamza Bitlis’ten  BEŞKAZA’ya  gelince  Üzümlü SUSAMBELİ  yürek maden ocaklarında çavuşluk  yapmış,  babam’da fırıncılık yaparken 1950-57 yıları arasında Fransızların işlettiği Karagedik’te bulunan maden  arıtma tehsislerinde bulunan işcilerin ekmek ihtiyaçlarını temin etmiştir. Kayın Pederim  Süleyman Savtakta SUSAMBELİ’nin gözetiminde bulunan  Yürek maden ocaklarında ustabaşılık ve  şofölük  yapmıştır.

İ L H A N   K U R T